नेपालमा सामाजिक मिडियालाई नियमन गर्ने नयाँ विधेयकलाई नेपालका मिडिया समुदाय अन्तर्राष्ट्रिय पत्रकार महासंघद्वारा व्यापक आलोचना -

सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री पृथ्वीसुब्बा गुरुङले सामाजिक सद्भाव र धार्मिक सहिष्णुता भत्काउने अभिव्यक्ति दिने सामाजिक सञ्जाललाई कारबाही गर्नकै लागि सामाजिक सञ्जालसम्बन्धी विधेयक ल्याइएको बताएका छन् ।

आइ एफ जे, कालिमन्युज, फरवरी २४, २०२५ :  नेपालमा सामाजिक मिडियालाई नियमन गर्ने उद्देश्यले बनाइएको नयाँ विधेयकलाई नेपालका मिडिया समुदायले यसको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता, सूचना अधिकार र प्रेस स्वतन्त्रता सीमित गर्ने सम्भावनाको कारणबाट व्यापक आलोचना गरेका छन्। अन्तर्राष्ट्रिय पत्रकार महासंघ (IFJ), र यसको सहायक संस्थाहरू, नेपाल पत्रकार महासंघ (FNJ) र नेपाल प्रेस युनियन (NPU) ले सरकारलाई तुरुन्तै सोसल मिडिया ऐनको विधेयक फिर्ता लिन र युनियनहरू, पत्रकारहरू र नागरिक समाज संस्थासँग ठूलो परामर्श गरेर कानून बनाउने आग्रह गरेका छन्।

फेब्रुअरी ९ मा, 'सोसल मिडिया सञ्चालन, उपयोग र नियमन विधेयक' भन्ने नामबाट सामाजिक मिडिया प्लेटफर्म र प्रयोगकर्ताहरूलाई थप दर्ता, दण्ड र सामग्री नियन्त्रणमार्फत नियमन गर्ने उद्देश्यले नेपालको राष्ट्रिय सभामा यस विधेयक पेश गरिएको थियो।

यस विधेयकले सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरूलाई नेपालमा सञ्चालन गर्नको लागि सरकारसँग दर्ता गराउनुपर्ने, कडा सामग्री नियन्त्रण नीतिहरू लागू गर्नुपर्ने र अनलाइनमा भ्रष्टाचार, साइबर बुलिङ्ग, फिशिङ्ग, ठगी र हैकिङ्ग जस्ता हानिकारक गतिविधिहरूलाई लक्षित गर्नुपर्ने कुरा जनाउँछ, जसमा विशेष गरी डिजिटल अपराधको परिभाषा र निर्धारण समावेश गरिएको छ।

चिन्ता बढाउने कुरा भनेको, यस विधेयकले "अश्लील" वा "भ्रामक" सामग्री हटाउने अधिकार प्राधिकरणलाई दिनेछ, आपत्तिजनक टिप्पणीलाई अपराधी बनाउनेछ, 'ट्रोलिङ्ग' छविहरू साझा गर्ने कुरालाई अपराध बनाउनेछ, र अरूको प्रतिष्ठालाई हानि पुर्याउन सक्ने छविहरू वा अडियो-विजुअल सामग्री फैलाउने व्यक्तिहरूलाई दण्डित गर्नेछ। यस विधेयकले 'दुष्ट उद्देश्य' बाट सामाजिक मिडिया सँग अन्तरक्रिया गर्ने कार्यलाई पनि अपराध बनाउनेछ र 'गोपनीय जानकारी' प्रकट गर्न निषेध गर्नेछ। विधेयकका धेरै भागहरूलाई अत्यधिक अस्पष्ट मानिएको छ र प्राधिकरणबाट दुर्व्यवहारको सम्भावनाको कारण आलोचना गरिएको छ। विधेयकले NPR 1,500,000 (लगभग USD 10,750) सम्मको जरीमाना र पाँच वर्षसम्मको कारावास सजाय लगाउन सक्नेछ, र यदी समान आरोपका लागि सजायहरू एकसाथ लाग्न सक्छ।

राष्ट्रिय सभाले विधेयक स्वीकृत गरेपछि, सांसदहरूले त्यसमा संशोधन दर्ता गर्न सक्नेछन्। विधेयकलाई प्रतिनिधि सभा द्वारा छलफल र स्वीकृत गरिनु पर्छ र अन्ततः राष्ट्रपतिबाट प्रमाणीकरण प्राप्त गर्नु पर्छ, त्यसपछि मात्र यसलाई कानूनी रूपले कार्यान्वयनमा ल्याइनेछ।

नेपालको सामाजिक मिडियालाई नियमन गर्ने पहिलो आधुनिक प्रयास २०१९ मा प्रस्तावित IT विधेयकमार्फत आएको थियो, जुन अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता सीमित गर्ने सम्भावनाको कारण फिर्ता लिइएको थियो। नेपालमा सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरू हाल २००८ को इलेक्ट्रोनिक लेनदेन ऐनको संशोधित खण्डहरूमा नियन्त्रित छन्, जसको कारण २०२३ मा TikTok प्रतिबन्ध उल्टाइएको थियो।

अरू एक विकासमा, नेपालको राष्ट्रिय सभाले मिडिया काउन्सिल विधेयक २०८० फेब्रुअरी १० मा पारित गरेको छ, जसले पत्रकार र मिडिया प्रतिनिधि निकायहरूको बढी परामर्शको आह्वानलाई निस्क्रिय पार्दछ। यस विधेयकले नेपाल प्रेस काउन्सिललाई प्रतिस्थापन गर्दै नयाँ मिडिया काउन्सिल नेपाल बनाउने छ, जसमा नयाँ ११ सदस्यीय काउन्सिल सरकार द्वारा नियुक्त अध्यक्षद्वारा नेतृत्व गरिनेछ, र NPU, FNJ र अरूले यसको स्वतन्त्रता सीमित हुने भन्ने चिन्ता जनाएका छन्।

FNJ ले भने: “संघले सरकारको कदमसँग गम्भीर असहमतिमा रहेको र प्रेस र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतालाई कमजोर पार्ने केही प्रावधानहरू समावेश गरेको भन्दै, यी प्रावधानहरूलाई ठीक नगरी विधेयकलाई अघि बढाउनु कुनै पनि प्रमुख नागरिक समाज संस्थासँग सामान्य परामर्श र छलफल नगरी गरिएको छ। त्यसैले, संघले नेपाल सरकार र संघीय संसदलाई गहिरो संवादमार्फत प्रेस र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतालाई बाधा पुर्याउने प्रावधानहरूलाई ठीक गरेर मात्र विधेयकलाई अघि बढाउन आग्रह गर्दछ।”

NPU ले भने: “नेपाल प्रेस युनियनले सरकार द्वारा प्रस्तावित र राष्ट्रिय सभामा दर्ता गरिएको सामाजिक मिडिया विधेयक २०८१ का केही प्रावधानहरूमा गम्भीर ध्यानाकर्षण गराएको छ। यद्यपि सरकारले सामाजिक मिडिया प्लेटफर्म अपरेटर र प्रयोगकर्ताहरूलाई जिम्मेवार र उत्तरदायी बनाउनको लागि विधेयक प्रस्तुत गरेको दाबी गरेको छ, प्रेस युनियनले विधेयकका ती प्रावधानहरूको विरोध गरेको छ जसले प्रेस स्वतन्त्रता र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतालाई प्रभावित पार्छ।”

IFJ ले भने: “वर्तमान स्वरूपमा, सामाजिक मिडिया विधेयकले प्रेस स्वतन्त्रता र डिजिटल अभिव्यक्तिलाई गम्भीर रूपमा कमजोर बनाउने खतरा प्रस्तुत गर्दछ। डिजिटल स्थानहरूलाई नियन्त्रित गर्न सकिन्छ, तर नेपाली पत्रकारहरूको अधिकारलाई सम्झौता नगरी वा मिडिया कर्मीहरूलाई झूठा मुद्दाहरूमा फसाउन नगरी। यस विधेयकलाई फिर्ता लिनु पर्छ या यसमा ठूलो संशोधन आवश्यक छ जसले यसलाई मिडियाविरुद्ध हतियारको रूपमा प्रयोग हुनबाट रोक्छ।”